Η πανδημία της COVID-19 άλλαξε τις ζωές και την καθημερινότητα όλων μας. Η νέα κανονικότητα έχει επηρεάσει τις προτεραιότητες και τις συνήθειες μας, ενώ δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστο και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε θέματα που αφορούν την υγεία μας. Για παράδειγμα, έχει αλλάξει η συχνότητα που επισκεπτόμαστε τον ιατρό για θέματα που πιθανώς να μας ανησυχούν. Συγχρόνως, φαίνεται να προκύπτουν νέα προβλήματα υγείας, ως αποτέλεσμα των αλλαγών στην καθημερινότητά μας.

Το τελευταίο χρονικό διάστημα, παρατηρείται ότι έχουν περιοριστεί οι επισκέψεις των ασθενών στα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων. Το ίδιο φαίνεται ότι ισχύει και για τις προγραμματισμένες επισκέψεις για γνωστά προβλήματα υγείας ή για προληπτικές εξετάσεις (τεστ PAP, μαστογραφίες, γαστροσκοπήσεις, κολονοσκοπήσεις και λοιπούς προληπτικούς ελέγχους).

Αυτές οι αλλαγές οφείλονται σε δύο κυρίως λόγους. Αφενός, οι ασθενείς φαίνεται να φοβούνται ότι κατά την επίσκεψή τους στον ιατρό ενέχει ο κίνδυνος να έρθουν σε επαφή με τον ιό. Αφετέρου, ο τρόπος λειτουργίας των νοσοκομείων έχει αναδιοργανωθεί, ώστε να μπορούν να αντιμετωπιστούν με ασφάλεια τα επείγοντα περιστατικά που προκύπτουν λόγω της πανδημίας. Πολλές από τις προγραμματισμένες επισκέψεις ή/και χειρουργικές επεμβάσεις στα νοσοκομεία, για παράδειγμα, έχουν αναβληθεί. Είναι αναμενόμενο, επομένως, οι αλλαγές αυτές να δημιουργούν στους ασθενείς ένα επιπλέον αίσθημα ανασφάλειας. Εάν προσπαθήσουμε να περιγράψουμε πιο ειδικά τα νοσήματα για τα οποία παρατηρείται αυτή η αλλαγή, φαίνεται ότι κάτι τέτοιο αφορά πιο συχνά τα καρδιαγγειακά νοσήματα.

Πρόσφατες έρευνες έχουν επισημάνει, πως κατά την περίοδο της πανδημίας παρατηρείται σημαντική μείωση σε κοινές λοιμώξεις που οφείλονται σε ιούς. Αυτό αφορά λοιμώξεις της εποχής, οι οποίες μεταδίδονται μέσω της αναπνευστικής ή της εντερο-στοματικής (γαστρεντερικής) οδού, όπως το κοινό κρυολόγημα, η γαστρεντερίτιδα κα.

Μάλιστα, αυτό παρατηρείται ακόμα πιο έντονα στα παιδιά, όπου τα ποσοστά του κοινού κρυολογήματος, της γρίπης, της γαστρεντερίτιδας και της ωτίτιδας έχουν μειωθεί ιδιαίτερα σημαντικά. Αυτό οφείλεται φυσικά στο μέτρο των κλειστών σχολείων, στη συστηματική χρήση των μέσων ατομικής προστασίας στα σχολεία (μάσκα, συχνό πλύσιμο χεριών, χρήση αντισηπτικών, ανοικτά παράθυρα), αλλά και στα συχνά lockdown που οδηγούν σε περιορισμό συνωστισμού και συναθροίσεων σε κλειστούς χώρους. Επιπλέον, στα παιδιά παρατηρήθηκε ότι μειώθηκε σημαντικά η χρήση αντιβιοτικών και άλλης φαρμακευτικής αγωγής, που αφορούσε κυρίως αναπνευστικές λοιμώξεις. Σημειώνεται, ότι δεν παρατηρήθηκε διαφορά στις ουρολοιμώξεις.

Όσον αφορά στους ενήλικες, φαίνεται επίσης ότι έχουν μειωθεί σημαντικά η συχνότητα εμφάνισης της γρίπης. Κάτι τέτοιο ενδεχομένως να οφείλεται στη συστηματική χρήση των μέσων ατομικής προστασίας (μάσκα, συχνό πλύσιμο χεριών, χρήση αντισηπτικών, στην αποφυγή του συγχρωτισμού και στον καλό αερισμό των κλειστών χώρων, που μειώνουν δραστικά τον κίνδυνο μετάδοσης και διασποράς της γρίπης. Θα μπορούσε ακόμη να συνδέεται με τις μειωμένες επισκέψεις στα τμήματα των επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων ή και στους ιατρούς γενικότερα – για τους λόγους που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Επομένως, η μείωση των περιστατικών γρίπης μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι δεν γίνεται και η αντίστοιχη διάγνωση.

Παρά τις προηγούμενες παρατηρήσεις, φαίνεται ότι την περίοδο της πανδημίας εμφανίστηκαν νέα προβλήματα υγείας ή αυξήθηκαν κάποια άλλα.

Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούνται αυξημένα προβλήματα στο μυοσκελετικό μας σύστημα (πόνοι στον αυχένα, στη μέση, αλλά και στα χέρια και τους καρπούς μας). Πιθανώς, αυτό να είναι αποτέλεσμα του αυξημένου χρόνου που περνάμε στο σπίτι, σε συνδυασμό με την περιορισμένη σωματική άσκηση. Συγχρόνως, σημαντικό ρόλο παίζουν οι αλλαγές του τρόπου εργασίας μας. Πολλοί από εμάς εργαζόμαστε περισσότερο από το σπίτι και είμαστε πολλές ώρες καθισμένοι μπροστά στον υπολογιστή, ενώ οι εργονομικές συνθήκες εργασίας δεν είναι πάντα οι κατάλληλες. Η μη σωστή τοποθέτηση του υπολογιστή (όχι κατάλληλο ύψος επιφάνειας-γραφείου, όπου είναι τοποθετημένος), ο ακατάλληλος φωτισμός του χώρου, η κακή στάση του σώματός μας, η πολύωρη απασχόληση χωρίς διαλείμματα μπροστά στον υπολογιστή είναι μερικά μόνο παραδείγματα.

Οι αλλαγές στην καθημερινότητα όλων μας, φαίνεται να έχουν οδηγήσει επίσης σε περισσότερα οφθαλμολογικά προβλήματα, αλλά και σε διαταραχές του ύπνου.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι παρατηρούνται περισσότερα δερματολογικά προβλήματα. Αυτά μπορεί να αποτελούν συμπτώματα της νόσου COVID-19, ιδιαίτερα στα παιδιά, ή να είναι αποτέλεσμα της υπέρμετρης χρήσης σαπουνιών και αντισηπτικών. Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι τα δερματολογικά συμπτώματα συνδέονται συχνά με ψυχοσωματικά νοσήματα και με το άγχος, που είναι πολύ πιθανό να βιώνουμε έντονα, λόγω της νέας πραγματικότητας της πανδημίας.

Στα παιδιά, αλλά και σε αρκετούς ενήλικες, ο περιορισμός της άσκησης και ο εγκλεισμός στο σπίτι, κυρίως κατά τη διάρκεια της πανδημίας, φαίνεται πως σχετίζεται και με αύξηση του σωματικού βάρους. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να έχει οδηγήσει ακόμα και σε παχυσαρκία, που αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων. Κάτι τέτοιο ωστόσο αναμένεται να επιβεβαιωθεί από μελλοντικές μελέτες.

Πολλές μελέτες διερευνούν επίσης τις ψυχολογικές επιπτώσεις της πανδημίας, ως αποτέλεσμα των παρατεταμένων περιορισμών και της καραντίνας. Πιο συχνά αναφέρονται συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης, απόσυρσης και θυμού. Σημαντικοί παράγοντες που φαίνεται να συμβάλλουν στην εμφάνισή τους είναι ο φόβος να κολλήσουμε τον ιό και να αρρωστήσουμε, οι συνέπειες που θα έχει αυτό στην υγεία μας, αλλά και ο φόβος του θανάτου. Η οικονομική αβεβαιότητα και η αβεβαιότητα για το μέλλον παίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο. Παράλληλα, παρατηρήθηκε επιδείνωση της κατάστασης των ασθενών με διαγνωσμένα ψυχιατρικά νοσήματα. Ειδικά στην εφηβική ηλικία, η ανία, που προκύπτει από την έλλειψη και τον περιορισμό των καθημερινών ενδιαφερόντων και της επαφής με συνομήλικους, μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση ψυχολογικών προβλημάτων.

Ιδιαίτερα προσεκτικοί θα πρέπει να είμαστε με τα παιδιά. Τα παιδιά μπορεί να βιώνουν άγχος και φόβο για την υγεία τους και την υγεία των γονιών, των παππούδων και άλλων αγαπημένων τους προσώπων. Αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η καθημερινότητά τους έχει διαφοροποιηθεί πλήρως (π.χ. είναι μακριά από το σχολείο και τους φίλους τους, έχουν σταματήσει τις εξωσχολικές δραστηριότητές τους), συχνά μπορεί να οδηγεί σε συμπτώματα υπερκινητικότητας, εκνευρισμού, επιθετικότητας, θυμού και κατάθλιψης. Επιπλέον, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να κατανοήσουν ακριβώς τους λόγους για τους οποίους η καθημερινότητά τους άλλαξε τόσο πολύ.

Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout) που μπορεί να εμφανίσουν εργαζόμενοι σε επιβαρυντικές συνθήκες εργασίας. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο της πανδημίας, μία ομάδα που πλήττεται σημαντικά από συμπτώματα άγχους είναι οι επαγγελματίες υγείας, λόγω του τεράστιου φόρτου εργασίας, αλλά και της σημαντικής ψυχικής τους φόρτισης.

Κατά την περίοδο της πανδημίας, και στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, φαίνεται ότι μειώθηκε σημαντικά η προσέλευση των ασθενών στα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων. Αυτό πιθανώς να οφείλεται στους παράγοντες που περιγράφηκαν παραπάνω.

Και στη χώρα μας, η νόσος που έχει μελετηθεί ιδιαίτερα είναι το οξύ στεφανιαίο επεισόδιο (οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου). Παρατηρήθηκε, λοιπόν, ότι πριν την πανδημία υπήρξαν περισσότερες εισαγωγές στα νοσοκομεία μηνιαίως λόγω στεφανιαίου επεισοδίου. Επίσης, να επισημάνουμε εδώ, ότι πριν την περίοδο της πανδημίας, λιγότεροι ασθενείς με καρδιακά επεισόδια επισκέπτονταν ιδιώτες ιατρούς ή ιδιωτικές κλινικές, σε σχέση με την περίοδο μετά το ξεκίνημα της πανδημίας. Παράλληλα, καθώς οι ασθενείς καθυστερούσαν να ζητήσουν ιατρική βοήθεια, διαπιστώθηκαν σημαντικές επιπλοκές του εμφράγματος του μυοκαρδίου, όπως αρρυθμίες. Αυτή η παρατήρηση ενισχύει την υπόθεση ότι την περίοδο της πανδημίας οι ασθενείς δεν επισκέπτονται εύκολα νοσοκομεία, ακόμα και όταν αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Από την άλλη πλευρά, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, χρειάστηκε να γίνουν δομικές και λειτουργικές αλλαγές στα νοσοκομεία της χώρας, ώστε να μπορούν να εξυπηρετούνται τα επείγοντα περιστατικά ασθενών με COVID-19. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να καθυστερήσει η διεξαγωγή καρδιοχειρουργικών επεμβάσεων, που είναι απαραίτητες σε ορισμένους ασθενείς με στεφανιαίο επεισόδιο.

Σχετικά με την επίδραση της πανδημίας στην ψυχική υγεία, μελέτες στη χώρα μας, έδειξαν αυξημένα ποσοστά αισθήματος δυσφορίας (distress) σε ασθενείς με ήδη υπάρχοντα χρόνια νοσήματα, κυρίως αυτοάνοσα και νοσήματα του αναπνευστικού. Συγχρόνως στους ασθενείς αυτούς, παρατηρήθηκε αύξηση και στη σωματοποίηση κάποιων συμπτωμάτων. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι έχουν περιστασιακούς πονοκεφάλους, που προκαλούνται από ψυχικό στρες, ή αισθάνονται κόπωση, ζαλάδα, πόνο στο στήθος κλπ. Στον γενικό πληθυσμό φαίνεται ότι κυριαρχούν το αίσθημα φόβου για νόσηση από COVID-19, τα μέτρια έως και σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης, καθώς και τα σοβαρά συμπτώματα άγχους. Όλα τα παραπάνω παρατηρήθηκαν πιο συχνά στις γυναίκες, καθώς και σε άτομα που αντιμετώπιζαν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες.

Η πανδημία της COVID-19 μας έχει επηρεάσει όλους, σε βαθμό που και η καθημερινότητα, αλλά και η ζωή μας γενικότερα, έχουν αλλάξει. Επιπλέον, φαίνεται ότι περισσότεροι άνθρωποι αντιμετωπίζουν γνωστά προβλήματα υγείας, αλλά και νέα, λόγω των αλλαγών στις συνήθειες, στον νέο τρόπο ζωής και εργασίας και στον νέο τρόπο που αντιμετωπίζουμε πλέον τα πράγματα.

Είναι σημαντικό λοιπόν, να μην αμελούμε την υγεία μας και τα προειδοποιητικά μηνύματα που ενδεχομένως μας στέλνει το σώμα μας. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, χρειάζεται να ακολουθούμε έναν υγιεινό τρόπο ζωής που περιλαμβάνει υγιεινή διατροφή, συστηματική άσκηση (έστω και εάν αυτό περιλαμβάνει καθημερινό ή τακτικό περπάτημα για 30 λεπτά), διακοπή ή μείωση του καπνίσματος και μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ. Είναι επίσης, πολύ σημαντικό να μην αμελούμε τις συνιστώμενες για την κάθε ηλικιακή ομάδα προληπτικές εξετάσεις, όπως αιματολογικές, επισκέψεις σε γυναικολόγο οι γυναίκες και ουρολόγο οι άνδρες, τα άτομα άνω των 65 ετήσια επίσκεψη σε οφθαλμίατρο και ορθοπεδικό, αλλά και πιο ειδικές εξετάσεις όπως μαστογραφία, τεστ ΠΑΠ για τις γυναίκες, έλεγχος PSA για τους άνδρες κα. Ακόμα, η πανδημία δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να επηρεάσει τους προβλεπόμενους εμβολιασμούς τόσο των παιδιών, όσο και των ενηλίκων.

Τέλος, δεν ξεχνάμε να εφαρμόζουμε όλα τα μέτρα ατομικής υγιεινής και προστασίας, όπως χρήση μάσκας, διατήρηση αποστάσεων, συχνό πλύσιμο των χεριών ή/και χρήση αντισηπτικού διαλύματος, απολύμανση επιφανειών, αποφυγή συγχρωτισμού, καλό αερισμό χώρων που κατά τη διάρκεια της πανδημίας αποτελούν μέρος της νέας μας πραγματικότητας.